Luật Tổ chức chính quyền địa phương - Những điểm mới trong thực hiện chính quyền hai cấp

Luật Tổ chức chính quyền địa phương - Những điểm mới trong thực hiện chính quyền hai cấp

Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV, Kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 16 tháng 6 năm 2025. Luật bao gồm 7 chương và 54 điều, có hiệu lực thi hành kể từ ngày Quốc hội thông qua, tập trung vào việc đổi mới công tác quản lý, điều hành của chính quyền địa phương, qua đó thúc đẩy sự phát triển, tháo gỡ điểm nghẽn và khơi thông các nguồn lực. Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 có một số điểm nổi bật như sau:

Luật số 72/2025/QH15 kết thúc hoạt động của cấp huyện kể từ ngày 01/7/2025. Theo Khoản 1, Điều 1 của Luật, đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 02 cấp, gồm có: (a) Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; (b) Xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh. Đây là một trong những thay đổi mang tính đột phá của mô hình chính quyền địa phương nhằm tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, tăng tính liên thông, thống nhất trong quản lý, điều hành.

Luật số 72/2025/QH15 đã hoàn thiện các quy định về tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương 02 cấp. Theo đó, (1) Giữ nguyên cơ cấu của HĐND cấp tỉnh so với Luật số 65/2025/QH15; đối với HĐND cấp xã có 02 ban là Ban Kinh tế - Ngân sách và Ban Văn hóa - Xã hội; (2) Giữ nguyên số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã trong khung tối thiểu và tối đa; (3) Quy định Chủ tịch, Phó Chủ tịch, Trưởng ban, Phó Trưởng ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã, Ủy viên của ban của HĐND cấp tỉnh có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách và giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định cụ thể số lượng Phó Chủ tịch, Phó Trưởng ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã, việc bố trí đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã hoạt động chuyên trách để bảo đảm sự linh hoạt, phù hợp với thực tiễn của đất nước, của địa phương theo từng giai đoạn phát triển của đất nước hoặc khi có chủ trương, định hướng mới của cấp có thẩm quyền thì không phải sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật.

Luật số 72/2025/QH15 quy định cụ thể, minh bạch về quyền hạn, nhiệm vụ của HĐND, UBND các cấp theo từng lĩnh vực: ngân sách, đất đai, quy hoạch, an ninh, quốc phòng, dân tộc, tôn giáo… Qua đó bảo đảm phân định rõ, không trùng lặp, chồng chéo về nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cấp chính quyền, phù hợp với mô hình quản trị địa phương hiện đại; đồng thời, tạo cơ sở pháp lý cho các luật chuyên ngành căn cứ vào để quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã trong các lĩnh vực chuyên ngành.

Luật số 72/2025/QH15 tăng quyền tự chủ, trách nhiệm cho cấp xã. Theo đó, cấp xã được trao nhiều thẩm quyền hơn thông qua cơ chế phân cấp, ủy quyền từ cấp tỉnh. Cấp xã trở thành “trung tâm phục vụ” người dân, giải quyết trực tiếp, kịp thời hơn các vấn đề dân sinh và chịu sự giám sát của Nhân dân.

Theo Luật số 72/2025/QH15, lần đầu tiên quy định mô hình “đặc khu” hành chính. Theo Luật, đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh. Đặc khu có cơ cấu hành chính tinh gọn, linh hoạt, phù hợp đặc thù địa bàn.

Luật số 72/2025/QH15 mở rộng thẩm quyền cho HĐND tỉnh ban hành chính sách đặc thù. Theo đó, HĐND cấp tỉnh được quyền quyết định áp dụng thí điểm các chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa được luật quy định để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách địa phương, sau khi đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép. Quy định mới này góp phần khuyến khích sáng tạo, linh hoạt trong quản trị địa phương, phù hợp thực tiễn, kịp thời khai thác, phát huy thế mạnh của từng vùng, miền.

Để giải quyết các vấn đề liên quan đến chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 03 cấp sang 02 cấp, Luật số 72/2025/QH15 đã quy định đầy đủ, bao quát và có tính đến các vấn đề có thể phát sinh trong thực tiễn, từ việc tổ chức bộ máy, nhân sự cho đến quy trình xử lý hành chính và cơ chế hoạt động. Cụ thể, Luật quy định các nội dung chuyển tiếp nhằm bảo đảm hoạt động liên tục, bình thường của các cơ quan, tổ chức, đơn vị mới khi chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương sang 02 cấp và đẩy mạnh phân quyền, phân cấp, bảo đảm không làm gián đoạn công việc, không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của xã hội, người dân, doanh nghiệp. Luật cũng giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương và điều chỉnh các quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương.

Đặc biệt, để kịp thời xử lý những tình huống phát sinh, đột xuất mà chưa có trong quy định của pháp luật, Luật số 72/2025/QH15 đã thiết lập cơ chế linh hoạt, chủ động theo hướng cho phép Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, HĐND, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xem xét, ban hành văn bản hoặc ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề phát sinh khi tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã theo quy định của Luật số 72/2025/QH15./.